معماری بومی
معماری بومی: انطباق با طبیعت و فرهنگ
معماری بومی، زاده خلاقیت و نیاز بشر در هماهنگی با محیط زیست و فرهنگ بومی هر منطقه است. این نوع معماری، با استفاده از مصالح و دانش محلی، به تناسب با اقلیم و شرایط جغرافیایی شکل میگیرد .و پاسخی خلاقانه به نیازهای ساکنین آن منطقه ارائه میدهد.
اصول و ویژگیهای معماری بومی:
- همگرایی با طبیعت: استفاده از مصالح بومی و سازگار با محیط زیست، مانند خاک رس، سنگ، چوب و گیاهان، از بارزترین ویژگیهای معماری بومی است. این مصالح، ضمن عایقبندی مناسب، با اقلیم منطقه همخوانی داشته و به حفظ تعادل محیط زیست کمک میکنند.
- طراحی اقلیمی: معماری بومی با در نظر گرفتن شرایط آب و هوایی و اقلیمی هر منطقه، به گونهای طراحی میشود. که در گرمای تابستان، خنک و در سرمای زمستان، گرم بماند. به عنوان مثال، استفاده از سایهبانها، بادگیرها و حوضچهها در مناطق گرم و خشک، و استفاده از عایقهای ضخیم و پلانهای متراکم در مناطق سرد. از جمله تمهیدات اقلیمی در معماری بومی است.
- انسجام با فرهنگ: معماری بومی، نمادی از فرهنگ و هویت هر منطقه است. استفاده از نقوش، رنگها و تزئینات بومی، در کنار تناسبات و فرمهای برگرفته از فرهنگ محلی، به معماری بومی هویتی منحصر به فرد میبخشد.
- کارایی و پایداری: معماری بومی با استفاده از مصالح و تکنیکهای سنتی، به طور ذاتی پایدار و بادوام است. این نوع معماری، با کمترین اتکا به منابع خارجی و انرژیهای تجدیدناپذیر، به حفظ منابع طبیعی و پایداری محیط زیست کمک میکند.
مزایای معماری بومی:
- ایجاد آسایش: معماری بومی با در نظر گرفتن نیازهای انسانی و شرایط اقلیمی، فضایی امن و آسوده برای ساکنین فراهم میکند.
- صرفهجویی در انرژی: استفاده از مصالح بومی و طراحی اقلیمی، به طور چشمگیری مصرف انرژی را در ساختمانهای بومی کاهش میدهد.
- حفظ محیط زیست: معماری بومی با استفاده از مصالح و تکنیکهای پایدار، به حفظ منابع طبیعی و تنوع زیستی کمک میکند.
- تقویت هویت فرهنگی: معماری بومی، نمادی از فرهنگ و هویت هر منطقه است.و به حفظ و انتقال آن به نسلهای آینده کمک میکند.
چالشهای پیش روی معماری بومی:
- توسعه شهرنشینی و صنعتی شدن: گسترش شهرها و گرایش به استفاده از مصالح و تکنیکهای مدرن، معماری بومی را با خطر فراموشی و نابودی مواجه کرده است.
- کمبود دانش و تخصص: فقدان دانش و تخصص کافی در زمینه معماری بومی. از جمله چالشهای پیش روی حفظ و احیای این نوع معماری است.
- عدم حمایتهای دولتی: عدم وجود قوانین و حمایتهای دولتی کافی. ترویج و توسعه معماری بومی را با دشواریهایی روبرو کرده است.
راهکارهای حفظ و احیای معماری بومی:
- آموزش و آگاهیرسانی: آموزش عمومی و آگاهیرسانی به مردم، به ویژه نسل جوان، در خصوص اهمیت و مزایای معماری بومی. گامی مهم در حفظ و احیای این نوع معماری است.
- پژوهش و توسعه: انجام تحقیقات و مطالعات علمی در زمینه معماری بومی، به منظور ارتقای دانش و تخصص در این زمینه، ضروری است.
- حمایتهای دولتی: تدوین قوانین و ارائه حمایتهای دولتی، از جمله مشوقهای مالی و فنی، میتواند به رونق و توسعه معماری بومی کمک کند.
**معماری بومی، میراثی ارزشمند و راه حلی پایدار برای ساخت و ساز است. حفظ و احیای این نوع معماری، نه تنها به حفظ محیط زیست و هویت فرهنگی ما کمک میکند.
در ادامه، به چند نمونه از برجستهترین بناهای بومی در ایران و جهان اشاره میشود.
ایگلو، شاهکار معماری بومی در سرزمین یخی
ایگلو، گنبدهای یخی و گاه برفی، نوعی خانه بومی است.که توسط اسکیموها، مردمان بومی شمالگان، برای سکونت در زمستانهای سخت و طاقتفرسای قطب شمال ساخته میشود. این سازههای یخی، نمونهای شگفتانگیز از معماری بومی و انطباق انسان با شرایط سخت محیطی هستند.
ویژگیهای ایگلو:
- مصالح: ایگلوها از بلوکهای یخ فشرده ساخته میشوند. یخ به دلیل خاصیت عایق بودن، دمای داخل ایگلو را تا حدودی گرم نگه میدارد.
- ساختار: ایگلوها به صورت گنبدی ساخته میشوند. این شکل هندسی، استحکام سازه را در برابر بادهای شدید و بارش برف سنگین افزایش میدهد.
- ورودی: ورودی ایگلو به صورت تونلی اریب و رو به پایین است .که برای جلوگیری از ورود باد و حفظ گرما طراحی شده است.
- سقف: در بالای ایگلو، سوراخی برای تهویه و خروج دود و بخاری که از اجاق داخل ایگلو متصاعد میشود، تعبیه شده است.
- چیدمان داخلی: داخل ایگلو، سکویی برای خواب و استراحت تعبیه میشود. همچنین، اجاقی برای گرم کردن و پخت و پز در نظر گرفته میشود.
مزایای ایگلو:
- عایق حرارتی: یخ به دلیل خاصیت عایق بودن، دمای داخل ایگلو را تا حدودی گرم نگه میدارد.
- مقاومت: ایگلوها در برابر بادهای شدید و بارش برف سنگین مقاوم هستند.
- سرعت ساخت: ساخت ایگلو با استفاده از بلوکهای یخ، سریع و آسان است.
- مواد اولیه در دسترس: یخ به عنوان مصالح اصلی ساخت ایگلو، در مناطق قطبی به وفور یافت میشود.
ایگلو، نمادی از هوش و خلاقیت بشر:
ایگلوها نمونهای شگفتانگیز از هوش و خلاقیت بشر در انطباق با شرایط سخت محیطی هستند. این سازههای یخی، با وجود سادگی، کارایی و عملکردی مثالزدنی در حفظ گرما و ایجاد فضایی امن برای سکونت در سرزمین یخی قطب شمال دارند.
در ادامه، به چند نمونه از کاربردهای دیگر ایگلو در دنیای امروز اشاره میشود:
- پناهگاههای موقت: ایگلوها میتوانند به عنوان پناهگاههای موقت در مواقع اضطراری، مانند طوفان و کولاک برف، مورد استفاده قرار گیرند.
- جاذبههای گردشگری: ایگلوها به عنوان جاذبههای گردشگری در مناطق قطبی. به ویژه برای تجربه زندگی بومی اسکیموها، مورد استقبال گردشگران قرار میگیرند.
- محل برگزاری رویدادها: ایگلوها میتوانند .برای برگزاری رویدادهای خاص، مانند جشنها و نمایشگاهها، مورد استفاده قرار گیرند.
ایگلو، نمادی از پویایی و انعطافپذیری معماری بومی در برابر چالشهای محیطی است.
خانههای چمنی: سرپناهی سبز و پایدار در دل طبیعت
خانههای چمنی، نوعی مسکن بومی و سنتی هستند که با استفاده از خاک، چمن و سایر مواد طبیعی در مناطق مختلف جهان ساخته میشوند. این نوع خانهها، نمونهای از معماری پایدار و سازگار با محیط زیست هستند که قدمتی دیرینه در تاریخ بشر دارند.
ویژگیهای خانههای چمنی:
- مصالح: مصالح اصلی ساخت خانههای چمنی، خاک، چمن و گیاهان محلی هستند. در برخی موارد، از سنگ و چوب نیز برای استحکام بیشتر سازه استفاده میشود.
- ساختار: ساختار خانههای چمنی به صورت گنبدی یا قوسی است که به استحکام سازه در برابر باد و بارش کمک میکند.
- عایق حرارتی: خاک و چمن به دلیل خاصیت عایق بودن، دمای داخل خانه را در زمستان گرم و در تابستان خنک نگه میدارند.
- رطوبت: خانههای چمنی به دلیل تبادل رطوبت با محیط اطراف، فضایی مرطوب و دلپذیر را در داخل خانه ایجاد میکنند.
- پایداری: خانههای چمنی با استفاده از مصالح طبیعی و تجدیدپذیر، سازگار با محیط زیست هستند و به حفظ منابع طبیعی کمک میکنند.
مزایای خانههای چمنی:
- عایق حرارتی و رطوبتی: خاک و چمن به عنوان عایقهای طبیعی، دمای داخل خانه را در زمستان گرم و در تابستان خنک نگه میدارند و رطوبت مطلوبی را در داخل خانه ایجاد میکنند.
- مقاومت: خانههای چمنی در برابر باد و بارش مقاوم هستند و میتوانند در شرایط آب و هوایی مختلف مورد استفاده قرار گیرند.
- هزینه کم: ساخت خانههای چمنی با استفاده از مصالح موجود .
توبها در معماری بومی: گنجینهای از خلاقیت و انطباق
توبها یا گنبدها، عنصری رایج در معماری بومی بسیاری از مناطق جهان هستند. این سازههای منحصر به فرد، با استفاده از مصالح و تکنیکهای سنتی، راهحلی خلاقانه و کارآمد برای نیازهای ساکنین در اقلیمهای مختلف ارائه میکنند.
ویژگیهای توبها در معماری بومی:
- مصالح: مصالح ساخت توبها با توجه به اقلیم و منابع موجود در هر منطقه متفاوت است. از مصالح رایج میتوان به خشت، گل، سنگ و چوب اشاره کرد.
- ساختار: توبها به صورت گنبدی یا نیمکرهای ساخته میشوند. این شکل هندسی، استحکام و پایداری سازه را در برابر باد و بارش افزایش میدهد.
- عایق حرارتی: مصالحی مانند خشت و گل به دلیل خاصیت عایق بودن، دمای داخل توب را در زمستان گرم و در تابستان خنک نگه میدارند.
- تهویه: در بالای توبها، روزنهای برای تهویه و خروج دود و بخاری که از اجاق داخل توب متصاعد میشود، تعبیه شده است.
- کاربرد: توبها در معماری بومی برای مصارف مختلفی مانند مسکونی، مذهبی، تجاری و کشاورزی مورد استفاده قرار میگیرند.
مزایای توبها در معماری بومی:
- عایق حرارتی و رطوبتی: مصالحی مانند خشت و گل به عنوان عایقهای طبیعی، دمای داخل توب را در زمستان گرم و در تابستان خنک نگه میدارند و رطوبت مطلوبی را در داخل توب ایجاد میکنند.
- مقاومت: توبها در برابر باد و بارش مقاوم هستند و میتوانند در شرایط آب و هوایی مختلف مورد استفاده قرار گیرند.
- هزینه کم: ساخت توبها با استفاده از مصالح موجود در طبیعت .
خانههای روی آب: تناسب با طبیعت و خلق فضایی منحصر به فرد
خانههای روی آب، نوعی مسکن بومی و سنتی هستند که در سواحل، رودخانهها و دریاچههای مختلف جهان بنا شدهاند. این نوع خانهها، با استفاده از مصالح و تکنیکهای محلی، انطباق خلاقانهای با محیط زیست و شرایط خاص جغرافیایی منطقه را به نمایش میگذارند.
ویژگیهای خانههای روی آب:
- مصالح: مصالح ساخت خانههای روی آب با توجه به موقعیت مکانی و منابع موجود در هر منطقه متفاوت است. از مصالح رایج میتوان به چوب، بامبو، نی، نیلوفر آبی و مصالح سبک و شناور مانند پلاستیک اشاره کرد.
- ساختار: خانههای روی آب به صورت سکویی بر روی پایههای چوبی، سنگی یا فلزی بنا میشوند. این پایهها، سازه را از سطح آب بالا نگه میدارند و از نفوذ آب به داخل خانه جلوگیری میکنند.
- سازگاری با محیط زیست: خانههای روی آب با کمترین آسیب به محیط زیست و با استفاده از مصالح پایدار و تجدیدپذیر ساخته میشوند.
- تنوع و زیبایی: خانههای روی آب در اشکال و اندازههای مختلف بنا میشوند و تنوع و زیبایی منحصر به فردی را به نمایش میگذارند.
مزایای خانههای روی آب:
- همزیستی با طبیعت: خانههای روی آب، ارتباطی نزدیک و مستقیم با طبیعت و آب را فراهم میکنند و حس آرامش و صلح را به ساکنین القا میکنند.
- مقاومت در برابر سیل: این نوع خانهها در برابر سیل و آبگرفتگی مقاوم هستند و در مناطق سیلخیز میتوانند به عنوان سرپناهی امن مورد استفاده قرار گیرند.
- تهویه مناسب: به دلیل موقعیت مکانی و جریان هوا، تهویه مطلوبی در داخل خانههای روی آب ایجاد میشود.
- جاذبه گردشگری: خانههای روی آب به عنوان جاذبههای گردشگری، به ویژه در مناطق ساحلی، مورد استقبال گردشگران قرار میگیرند.
نمونههایی از خانههای روی آب:
- خانههای روی آب در ونیز: شهر ونیز در ایتالیا به دلیل کانالها و خانههای روی آب خود مشهور است. این خانهها با مصالحی مانند آجر، سنگ و چوب ساخته میشوند و از طریق قایق و کانالها به یکدیگر متصل میشوند.
- خانههای شناور در تایلند: در تایلند، خانههای شناور بر روی رودخانهها و دریاچهها با استفاده از بامبو و نی ساخته میشوند. این خانهها به دلیل انعطافپذیری و سازگاری با محیط زیست، در مناطق سیلخیز مورد استفاده قرار میگیرند.
- خانههای قایقی در چین: در جنوب چین، خانههای قایقی به عنوان سکونتگاه دائمی یا موقت مورد استفاده قرار میگیرند. این خانهها با استفاده از چوب و بامبو ساخته میشوند و به دلیل سبک بودن، قابلیت جابجایی دارند.
یورت ها در معماری بومی: پناهگاه های عشایری
یورت ها نوعی مسکن بومی و سنتی هستند که توسط عشایر در مناطق مختلف جهان، از جمله آسیای میانه، اروپا و آمریکای شمالی، مورد استفاده قرار میگیرد.
ویژگی های یورت ها:
- مصالح: مصالح اصلی ساخت یورت ها چوب، نمد و войлок (پشم گوسفند) هستند. چوب برای ساخت اسکلت یورت و نمد و войлок برای پوشش آن استفاده میگیرد.
- ساختار: یورت ها به صورت گنبدی با دیوارهای مشبک چوبی ساخته می شوند. این ساختار، استحکام و پایداری یورت را در برابر باد و بارش افزایش میگیرد.
- قابلیت حمل: یورت ها به دلیل ساختار و مصالحی که در ساخت آنها استفاده می شود، به راحتی قابل حمل و نقل و برپایی هستند.
- عایق حرارتی: نمد و войлок به عنوان عایق های طبیعی، دمای داخل یورت را در زمستان گرم و در تابستان خنک نگه میدارد.
- تنوع و زیبایی: یورت ها در طرح ها و رنگ های مختلف تزئین می شوند و تنوع و زیبایی منحصر به فردی را به نمایش میزارد.
مزایای یورت ها:
- سازگاری با محیط زیست: یورت ها با استفاده از مصالح طبیعی و پایدار ساخته می شوند و با کمترین آسیب به محیط زیست.
- مقاومت در برابر باد و بارش: یورت ها به دلیل ساختار گنبدی و مصالحی که در ساخت آنها استفاده می شود. در برابر باد و بارش مقاوم هستند.
- هزینه کم: ساخت یورت ها با استفاده از مصالح موود .
- فضای گرم و صمیمی: یورت ها به دلیل فضای که دارن بسیار دلنشین و دنج هستن.
در ادامه، به چند نمونه از یورت ها در معماری بومی اشاره می شود:
- یورت های مغولی: یورت های مغولی که به نام “گر” نیز شناخته می شوند، توسط عشایر مغول در استپ های وسیع آسیای میانه مورد استفاده قرار میگیرد.
- یورت های قرقیز: یورت های قرقیز که به نام “بوز-اوی” نیز شناخته می شوند.
- یورت های قزاق: یورت های قزاق که به نام “کیز-اوی” نیز شناخته می شوند. توسط عشایر قزاق در دشت های وسیع قزاقستان مورد استفاده قرار میگیرد.
پالاپاها در معماری بومی: سرپناهی خنک در اقلیم گرمسیری
پالاپاها نوعی مسکن بومی و سنتی هستند که در مناطق گرمسیری و ساحلی جهان، به ویژه در جنوب شرق آسیا، آمریکای مرکزی و جنوبی و آفریقا، بنا شدهاند. این نوع خانهها، با استفاده از مصالح طبیعی و سازگار با محیط زیست، به ساکنین خود در اقلیم گرم و مرطوب، فضایی خنک و آسوده را ارائه میکنند.
ویژگیهای پالاپاها:
- مصالح: مصالح اصلی ساخت پالاپاها شامل چوب، بامبو، نی، برگهای نخل و مصالح سبک و بادوام محلی است.
- ساختار: پالاپاها به صورت سکویی بر روی پایههای چوبی یا سنگی بنا میشوند. این پایهها، سازه را از سطح زمین و رطوبت آن بالا نگه میدارند و تهویه مناسب را در زیر خانه فراهم میکنند.
- سقف: سقف پالاپاها بلند و شیبدار است تا از ورود گرمای خورشید به داخل خانه جلوگیری شود.
مزایای پالاپاها:
- خنک و تهویهدار: پالاپاها به دلیل ارتفاع از سطح زمین، تهویه مناسب و مصالحی که در ساخت آنها استفاده میشود.
- مقاومت در برابر سیل: پالاپاها در برابر سیل و آبگرفتگی مقاوم هستند و در مناطق ساحلی و باتلاقی میتوانند به عنوان سرپناهی امن مورد استفاده قرار گیرد.
- سازگاری با محیط زیست: پالاپاها با استفاده از مصالح طبیعی و پایدار ساخته میشوند و به کمترین آسیب به محیط زیست میرساند.
- جاذبه گردشگری: پالاپاها به عنوان جاذبههای گردشگری، به ویژه در مناطق ساحلی، مورد استقبال گردشگران قرار میگیرند.
نمونههایی از پالاپاها:
- پالاپاها در فیلیپین: در فیلیپین، پالاپاها به عنوان خانههای سنتی در مناطق ساحلی و روستایی مورد استفاده قرار میگیرند.
- پالاپاها در مکزیک: در مکزیک، پالاپاها به عنوان سایبان و آلاچیق در سواحل و مناطق گرمسیری مورد استفاده قرار میگیرند.
- پالاپاها در آفریقا: در برخی از کشورهای آفریقایی، پالاپاها به عنوان خانههای سنتی در مناطق ساحلی و جنگلی مورد استفاده قرار میگیرد.
پالاپاها، نمادی از خلاقیت و انطباق انسان با شرایط اقلیمی گرم و مرطوب هستند.
مالوکا در معماری بومی: گنجینهای از فرهنگ و دانش بومی
مالوکاها نوعی خانههای سنتی و بومی هستند که در مناطق مختلف اقیانوس آرام، به ویژه در جزایر ملانزی و میکرونزی، یافت میشوند. این خانهها، با استفاده از مصالح طبیعی و تکنیکهای سنتی، نمونهای منحصر به فرد. از معماری بومی و انطباق انسان با محیط زیست دریایی را به نمایش میگذارند.
ویژگیهای مالوکاها:
- مصالح: مصالح اصلی ساخت مالوکاها شامل چوب، بامبو، نی، برگهای نخل و مصالح سبک و بادوام محلی است.
- ساختار: مالوکاها به صورت سکویی بر روی پایههای چوبی یا سنگی بنا میشوند. این پایهها، سازه را از سطح زمین و رطوبت آن بالا نگه میدارند و تهویه مناسب را در زیر خانه فراهم میکنند.
- سقف: سقف مالوکاها بلند و شیبدار است تا از ورود گرمای خورشید به داخل خانه جلوگیری شود.
- فضای داخلی: فضای داخلی مالوکاها به طور سنتی به دو بخش تقسیم میشود: بخش عمومی برای فعالیتهای روزمره و بخش خصوصی برای خواب و استراحت.
- تزئینات: مالوکاها با استفاده از نقاشیهای دیواری، مجسمهها و سایر عناصر تزئینی، به زیبایی و ظرافت تزئین میشوند.
مزایای مالوکاها:
- خنک و تهویهدار: مالوکاها به دلیل ارتفاع از سطح زمین، تهویه مناسب و مصالحی که در ساخت آنها استفاده میشود.
- مقاومت در برابر سیل: مالوکاها در برابر سیل و آبگرفتگی مقاوم هستند و در مناطق ساحلی و باتلاقی میتوانند به عنوان سرپناهی امن مورد استفاده قرار گیرند.
- سازگاری با محیط زیست: مالوکاها با استفاده از مصالح طبیعی و پایدار ساخته میشوند. و به کمترین آسیب به محیط زیست میزنند.
- جاذبه گردشگری: مالوکاها به عنوان جاذبههای گردشگری، به ویژه در مناطق ساحلی، مورد استقبال گردشگران قرار میگیرند.
اهمیت فرهنگی:
مالوکاها فقط به عنوان سرپناه مورد استفاده قرار نمیگیرند. بلکه نقشی مهم در فرهنگ و آداب و رسوم جوامع بومی دارند.
- مرکز اجتماعات: مالوکاها به عنوان محل برگزاری جشنها، مراسم مذهبی و سایر اجتماعات بومی مورد استفاده قرار میگیرند.
- نماد هویت: مالوکاها به عنوان نمادی از هویت و فرهنگ بومی در نظر گرفته میشوند. و در بسیاری از داستانها و افسانههای بومی جایگاه ویژهای دارند.
- ذخیره دانش بومی: مالوکاها نمادی از دانش بومی در زمینههای مختلف مانند معماری، کشاورزی و نجوم هستند.